مرحوم آیت الله العظمى آقاى حاج شیخ میرزا جواد تبریزى

این نوشتار کوتاه، مختصرى است از زندگانى پربار استادى عالیقدر که بر مسند افتاء و مرجعیت نشست و با استمداد از الطاف لایزال الهى و توجهات مولایش امام عصر (عج) در صدد استمرار بخشیدن به راه گذشتگانى همچون شیخ اعظم انصارى و نائینى و کمپانى (رحمهم الله) و... و استحکام پایه هاى دین حنیف نبوى (ص) بود .
امید آنکه پاسخى باشد براى علاقمندان کنجکاوى که در پى آشنائى با این ستاره درخشان علم و عمل هستند. شایان ذکر است که این نوشتار به قلم برخى از شاگردان استاد به نگارش درآمده است و خود معظم له هیچگاه، حاضر به تهیه زندگینامه نشدند و در مقابل اصرار دوستان، مقاومت ورزیدند.

ولادت و تحصیلات
معظم له در سال 1305 شمسى در شهرستان تبریز در میان خانواده اى مذهبى چشم به جهان گشودند.
تحصیلات علوم جدید تا پایان سال دوم دبیرستان را در همان شهر به آخر رساندند. ایشان به خاطر برخوردارى از هوش و استعداد سرشار، از همان زمان طفولیت، مورد توجه خاص اطرافیان قرار گرفت به طورى که هنگام تحصیل مدیران و معلمان وى، تعجب مىکردند و اعتقاد داشتند که ایشان از نظر درک مطالب، از استعداد بالایى برخوردار است به همین جهت، همواره او را براى رسیدن به حرفه اى خاص مورد تشویق و تحسین قرار مىدادند.
اما معظم له به خاطر علاقه زیاد به مکتب غنى اهل بیت (علیهم السلام) و روحانیت شیعه، تصمیم گرفت تا در این مسیر مقدس وارد شود.
لذا پس از سپرى نمودن تحصیلات جدید، با شوق فراوان و علىرغم مخالفت اطرافیان، به مدرسه طالبیه تبریز روى آورد و در سال 1323 در سن 18 سالگى تحصیل علوم دینى را آغاز نمود و طى چهار سال، مقدمات و مقدارى از دروس سطح را در شهر تبریز به پایان رساند.
حضور در حوزه هاى علمیه
الف) عزیمت به حوزه علمیه قم:
استاد معظم، آیت الله تبریزى در سال 1327 شمسى شهر تبریز را ترک نمود و وارد حوزه علمیه قم شد.
ایشان در قم دوره سطح را به پایان برده و در اوج شکوفایى علم و فقاهت و غناى حوزه وارد درس خارج اساتیدى همچون مرحوم آیت الله العظمى سید محمّد حجت و مرحوم آیت الله العظمى بروجردى (قدس الله اسرارهما) شدند و همزمان با آن مشغول تدریس کتب سطح نیز گردیدند. این افاده و استفاده 5 سال یعنى تا سال 1332 شمسى طول کشید. در طول این مدت، 4 سال نزد آیت الله رضى زنوزى تبریزى استفاده کامل نمودند و در نزد مرحوم آیت الله العظمى بروجردى در فقه و اصول بهره لازم را بردند و موفقیت ایشان تا جایى بود که استادشان مرحوم بروجردى (قدس سره) ایشان را به عنوان ممتحن طلاب حوزه، انتخاب نمودند.
معظم له در طول سالیان اولیه اقامت در قم بیشترین تدریس را در مسجد نور مقابل شیخان داشتند که طلاب و فضلاء بسیارى از محضر درسشان فیض مىبردند.
ب) عزیمت به نجف اشرف
استاد بزرگوار، علاقه وافرى به ادامه درس و بحث، آن هم از منبع پر فیض علوى (ع) و جوار مرقد مطهر امیر مؤمنان على (علیه السلام) داشتند. یکى از آرزوهاى ایشان، این بود که به نجف اشرف عزیمت نمایند امّا به خاطر فقدان امکانات و وجود مشکلات، آرزویى دور مىنمود ولى ایشان آنچنان عاشق این سفر بود که از هر فرصتى براى این کار استفاده مىنمود. معظم له روزى در محضر علماء و بعضى از مراجع وقت آن زمان در قم نشسته بودند که بحثى علمى پیش مىآید و تنها کسى که به خوبى از عهده جواب برآمدند ایشان بودند که باعث خوشحالى جمع مىشود و از ذکاوت و هوش ایشان متعجب مىگردند. در این میان شخص تاجرى (حاج یعقوب ایپکچى) که فردى متدین و علاقمند به روحانیت بوده است و در آن مجلس حضور داشته، بعد از اتمام جلسه از استاد مىخواهد که قدرى صبر کند و سپس بعد از خلوت شدن مجلس با ایشان به صحبت مىپردازد و از ایشان مىخواهد تا اگر خواسته اى دارند بفرمایند تا برایشان انجام دهند، حضرت استاد پاسخ مىدهند: که "من خیلى علاقه دارم براى ادامه درس و بحث به نجف بروم ولى به دلیل فقدان امکانات نمىتوانم". آن شخص، امکانات و خرج سفر ایشان را فراهم مىکند و استاد عزیز ما، حضرت آیت الله العظمى تبریزى بعد از گذشت 5 سال از حضور در حوزه علمیه مقدسه قم، در سال 1332 شمسى جهت ادامه تحصیلات به نجف اشرف عزیمت نمودند و تا سالها نیز بدون اینکه از شهریه و وجوهات استفاده کنند با امکانات همان شخص، در نجف به درس و بحث پرداختند. حضرت استاد، در نجف اشرف در محضر درس اساتید برجسته و عالیمقام آن زمان حاضر شده و به خوشه چینى پرداختند. اما عمدتاً از افاضات مرحوم آیت الله حاج سید عبدالهادى شیرازى (رحمه الله) و مرحوم آیت الله العظمى خوئى (رحمه الله) استفاده کردند و در بدو ورود به درس ایشان، توجه استاد را به خود جلب کرد به طورى که به شوراى استفتاء معظم له دعوت شدند. در آن روزگار، حوزه هاى درس نجف اشرف در اوج شکوفائى و شور و نشاط بود. لذا معظم له با تمام توان و تلاش خود در محضر اساتید حاضر شدند و از موقعیتى که فراهم آمده بود کمال استفاده را نمودند تا به مدارج عالى علم و مقام بلند اجتهاد نائل آمدند.

استاد عزیز در ابتداى ورود به نجف اشرف، حجره اى در مدرسه قوام السلطنه شیرازى تهیه کردند و مشغول تدریس مکاسب و کفایه در مسجد خضراء و عمران شدند و روز به روز بر وسعت حوزه درسیشان افزوده مىگردید تا جایى که عده زیادى از فضلاء از محضر درس ایشان استفاده نمودند و با تقاضاى آنان، درس خارج استاد تشکیل گردید و شاگردان خویش را از شجر پر ثمر فقه اهل بیت (علیهم السلام) بهره مند گردانیدند.
هنگامى که استاد بزرگوار به نجف مشرف شدند، در حجره آیت الله العظمى شهید میرزا على غروى (رحمه الله) در مدرسه خلیلى مهمان شدند سپس حجره اى در مدرسه قوام نزدیک مسجد طوسى در اختیار معظم له قرار دادند و از ابتداى امر، استاد در درس امام خوئى (رحمه الله) شرکت مىکردند و درس اصول بعد از نماز مغرب و عشاء در مسجد خضراء بود که در آن زمان بحث در خصوص (هل یجب الفحص فی الشبهات الموضوعیة أم لا) بوده و استاد بزرگوار بعد از اشکال در قسمتى از درس، بحثى با استاد خود سید الخوئى (رحمه الله) مىکنند و فرداى آن روز سید الخوئى از یکى از نزدیکان درسشان بنام آقاى توحیدى تبریزى سؤال مىکند این آقا کیست؟ گفته بود اهل تبریز است و از قم آمده! سید الخوئى (رحمه الله) فرموده بودند این شخص آینده درخشانى دارد! و حضرت استاد همزمان با وفات سید الحکیم به تدریس خارج فقه بر طبق مکاسب و همچنین اصول از اول دوره مىپردازند. و بعد از اطلاع سید الخوئى از شروع درس خارج ایشان به استادمان تبریک مىگوید و مرحوم آقاى مشکینى هنگامى که در نجف بودند از سید الخوئى در خصوص استاد بزرگوار سؤال کردند که سید الخوئى در جواب مىفرماید: میرزا جواد فاضل و مجتهد مطلق است.
حضرت آیت الله العظمى تبریزى (دام عزه) را مىتوان یکى از شاگردان برجسته و مبرز مرحوم آیت الله العظمى خوئى (رحمه الله) به حساب آورد که همیشه مورد عنایت و توجه خاص استادشان بودند و در اغلب جلسات علمى خصوصى استادشان نیز شرکت مىنمودند و در بحثها و درسها با طرح اشکالات و مطرح کردن فروعات، بر بار علمى محفل مىافزودند. معظم له طرف مشورت آیت الله خوئى (رحمه الله) بودند و از اصحاب استفتاء به شمار مىرفتند و در سفرهایى مثل کوفه و کربلا، نیز ملازم استادشان بودند. این مرجع والا، علاوه بر تدریس و تحقیق در حوزه علمیه نجف، از امر تبلیغ احکام و مسائل دینى مردم نیز غافل نبودند و در ایام تبلیغى و فرصتهاى مناسب به نقاط مورد احتیاج تشریف مىبردند و به تبلیغ احکام الله مىپرداختند و از آنجا که گفتارشان با عمل آمیخته بوده است این تلاشها، اثر بسیار مطلوبى را به جاى گذارده است که مىتوان گفت ناشى از اخلاق و روش برخورد ایشان با مردم است و مىتوان ادعا نمود که ایشان موجب پایه گذارى تشیع در منطقه اى از کرکوک عراق بوده اند به طورى که اکثر مردم آن مناطق بواسطه آشنایى با ایشان به مکتب غنى اهل بیت (علیهم السلام) روى آوردند.
عزیمت به ایران
حضرت آیت الله العظمى حاج شیخ جواد تبریزى پس از گذشت 23 سال حضور دائم و فعال و جدّى در حوزه مقدس نجف اشرف و استفاده و افاده و تحقیق و تدریس
و تبلیغ، سرانجام در سال 1355 شمسى به هنگام مراجعت از زیارت سید الشهداء حسین بن على (علیهما السلام) به سمت نجف، توسط رژیم بعث عراق دستگیر و به ایران فرستاده شدند.
پس از ورود به ایران، مجدداً به حوزه علمیه قم مشرف و فعالیتهاى خود را از سر گرفتند و هم اکنون، ایشان همچنان از تمامى وقت خود در مسیر تحقیق و تألیف و بحث و تدریس و تربیت شاگردان استفاده مىنمایند.
معظم له در طول سالیان دراز تدریس، هزاران طلبه فاضل را به جامعه اسلامى تحویل داده اند و در طول این مدت حوزه درس ایشان یکى از شلوغترین حوزه هاى درسى بوده است و فعلاً نیز درس خارج فقه ایشان که صبحها در مسجد اعظم قم برگزار مىگردد یکى از پر رونق ترین درسهاى حوزه است. حضرت استاد در بیان مطالب بسیار دقیق و نکته پردازند و به خاطر آنکه واقعاً درسى مجتهد پرور است فضلایى قوى را به خود جلب کرده است.
روحیات و نکات برجسته اخلاقى
به اعتراف همگان، استاد داراى روحیات و نکاتى است درس آموز و جالب که هر طالبى را به خود جلب مىکند و محبتش را در دل او مىافکند. گرچه باید گفت نمىتوان تمام ویژگیها را بیان کرد، چرا که بسیارى از آنها از امور باطنى و قلبى است و از دید ما پنهان، اما چند ویژگى را به عنوان نمونه متذکر مىشویم:
الف) تواضع و فروتنى شدید:
ایشان با اینکه از نظر علمى و عملى استادى برجسته و بزرگوارند ولى در عین حال با عموم افراد بخصوص شاگردان خود با کمال تواضع، برخوردى پدرانه دارند. هیچگاه دیده نشده است که در پاسخ به اشکال کسى، او را بکوبند یا از دادن پاسخ، شانه خالى کنند بلکه با گفتن "من در خدمت شما هستم" او را به نقد و اشکال تشویق مىکنند. خلاصه آنکه بین استاد و شاگردانش روابطى عاطفى حکمفرماست و اگر وقت داشته باشند گاهى به منزل شاگرد خود نیز مىروند و اگر خبر پیدا کنند که یکى از آنها مشکل دارد در صدد رفع مشکل برمىآیند و از هر گونه مساعدتى دریغ نمىورزند و متقابلاً شاگردان هم با شناختى که از استاد دارند، وى را الگوى اخلاقى و پدر خود مىدانند. استاد با کمال تواضع، هر روزه حتى روزهاى تعطیل و جمعه تا نزدیک ظهر در منزل جوابگوى مسائل علمى طلاب و فضلاء مىباشند.
ب) بىتوجهى به ظواهر دنیوى
ایشان با اینکه در این موقعیت، مىتوانند از امکانات بسیارى استفاده نمایند اما در عین حال از کمترین آن بهره مىبرند و از نظر منزل و امکانات رفاهى به اقل ضرورت اکتفا مىنمایند و کمترین بهره شخصى را از وجوهات و سهم مبارک امام (علیه السلام) مىبرند. حتى از اینکه با وجوهات به زیارت ثامن الائمه حضرت رضا (علیه السلام) مشرف شوند امتناع دارند. معظم له مایل به هیچگونه تشریفات و تجملات و نام و عنوانى نیستند و به جرأت مىتوان گفت، خود ایشان قدمى براى مطرح شدن و مرجعیت برنداشته اند.
رضایت به انتشار عکس خود ندادند و حاضر به مصاحبه در مورد معرفى خودشان و بیان زندگى خود نشدند که به عنوان مثال، براى تهیه این زندگینامه بارها به ایشان مراجعه گردید ولى قبول نفرمودند.
مکرراً از مناطق مختلف داخل و خارج از کشور جهت مصاحبه و معرفى ایشان و درج در مجلات و روزنامه ها مراجعه مىنمایند اما ایشان حاضر نیستند وقت خود را صرف این کارها نمایند و مىگویند "من معذور هستم". بدون هیچ تکلفى، پیاده هر روز به درس مىروند و به منزل باز مىگردند و گاه، مسافت طولانى را پیاده طى مىنمایند با اینکه حدود 20 سال است معظم له صاحب رساله توضیح المسائل
هستند و به معنى واقعى مجتهد و مرجعى قوّى و دقیق مىباشند، ولى هیچگاه در پى تبلیغ از خود نبوده و نیستند و قلباً هم مایل به تعریف و تمجید و تبلیغ دیگران نمىباشند. در مصرف نمودن سهم مبارک امام (علیه السلام) دقت کافى را به خرج مىدهند تا بجا صرف گردد. سالیان دراز است که ایشان در فصل تابستان و گرماى طاقت فرساى قم، همچنان در منزل به سر مىبرده اند و از رفتن به جاهاى خنک امتناع داشته اند همانگونه که در ایام جنگ تحمیلى و موشک باران شهر مقدس قم نیز ایشان حاضر به ترک منزل و شهر نشدند و مىفرمودند:

"چرا باید عده اى زیر موشک باشند و ما راحت باشیم؟" زمانى که این شهر مقدس مورد هجوم وحشیانه موشکها و هواپیماهاى دشمن قرار گرفته بود، چندین بار مقارن برگذارى درس معظم له، این حملات انجام گرفت ولى ایشان کرسى درس را ترک ننموده و در همان حال، به تدریس ادامه دادند.
هنگامى که مسئولین شهر از حضور ایشان در شهر قم (با وجود بمباران شدید و خالى شدن شهر) مطلع شدند تصمیم گرفتند که سنگرهایى از پیش ساخته شده را به بیت ایشان منتقل نمایند که معظم له موافقت ننمودند.
بارها مشاهده شد که در هنگام حمله رزمندگان اسلام بر کفر، مشغول دعاى توسل هستند و طبق نقل نزدیکانشان، در آن موقعیت، حال استاد به گونه اى منقلب بود که کسى جرأت نمىکرد با ایشان سخن بگوید. علاقه ایشان به رزمندگان، فوق العاده بود و در محافل مختلف از آنها به عنوان بهترین انسانهاى روى زمین نام مىبردند. لذا با توصیه ایشان، تعداد زیادى از شاگردانشان در جبهه هاى نور علیه ظلمت شرکت جستند و عده اى نیز به فیض شهادت نائل آمدند.در یکى از سالهاى جنگ تحمیلى قبل از فرا رسیدن ماه مبارک رمضان، در آخرین روز درس، سخنرانى مهمّى ایراد فرمودند که سوابق کثیف صدام و حزب بعث و اهداف آنها را بیشتر روشن نمود و همان زمان از صداى جمهورى اسلامى پخش گردید و تأثیر بسزایى هم بر جاى گذاشت.
ج) خضوع و خشوع در عبادت
معظم له در نماز و سایر عبادات، خضوعى خاص دارند همانطور که در هنام ذکر مصائب اهل بیت (علیهم السلام) مخصوصاً حضرت سید الشهداء (علیه السلام) نیز حال خوشى دارند و باران اشک از دیده هایشان روان است. بسیار رقیق القلب و سریع البکاء مىباشند. در تمام ایام سوگوارى و پنجشنبه هر هفته در منزل، اقامه عزا مىنمایند که این مجالس از معنویت خاصى برخوردار است.
د) علاقه و اشتیاق شدید به تحقیق و تدریس یکى از ویژگیها و امتیازات ایشان که مىتوان گفت کم نظیر است، جدیت و تلاش بىوقفه اى است که همگان را به تعجب وا مىدارد. این خصیصه از بدو تحصیل و سالیانى دراز قبل، در ایشان به چشم مىخورده است. اهل منزل بارها در دوران تحصیل و تدریس اشان، مشاهده کرده اند که استاد شبانگاه به مطالعه پرداخته اند و با صداى مؤذن که اذان صبح را مىگفته است سر از کتاب و قلم برداشته اند.هم دوره ایهاى معظم له مىگویند: "همواره استاد در حال مطالعه بودند و هیچگاه در جلسات و مهمانیها شرکت نمىکردند بلکه وقتشان منحصراً صرف امور علمى مىگشت، چه در نجف و چه قبل از آن که در قم و در حجره بودند." خود ایشان گاهى مىفرمودند:"من چهل سال است که معناى تعطیلى را نفهمیده ام."
این مرجع عالیقدر در این سن، حاضر نیستند که لحظه اى را هدر دهند و تمام ساعات عمرشان وقف تلاش علمى است و این سیره ى تمام مدت حیاتشان مىباشد. همانگونه که در نجف اشرف از رفتن به هر گونه مجلس و برنامه اى خوددارى مىورزیدند و حتى بعد از درس چهارشنبه، گاهى تا شنبه از منزل بیرون نمىآمدند و مشغول نوشتن و تحقیق بودند. اکنون نیز با همان روحیه سرشار، به فضل الهى و توجهات امام عصر (عج) مشغول امور علمى هستند و تا چندى پیش علاوه بر دو درس خارج فقه و اصول که عمومى مىباشد درس خارج فقهى نیز در منزل داشتند که فضلاء را از محضرشان بهره مند مىنمودند این درس در گذشته حتى روزهاى تعطیل و جمعه ها و ایام وفیات و تابستان برگزار مىشد افزون بر این، ساعاتى را نیز به پاسخ استفتائات مىپردازند و وقت دیگرى را براى بحث و پاسخگوئى طلاب اختصاص داده اند و بقیه اوقات را به تحقیق و تألیف مباحث علمى رجال و فقه و اصول مىگذرانند. و در حقیقت تمام شبانه روز (به استثناى ساعاتى اندک و کوتاه) در خدمت اسلام و مسلمین مىباشند و ساعات استراحت و خواب بسیار کمى دارند و از غالب مواهب چشم پوشیده اند تا حداکثر بهره را از عمر شریفشان داشته باشند.
هـ) نظم
یکى از خصوصیات و اوصاف سازنده اى که در موفقیت استاد عزیز (حفظه الله) نقش اساسى داشته است، نظم و برنامه ریزى دقیق ایشان است که در طول عمر پر برکت وى همواره مورد عمل بوده است به طورى که تمام کارهایشان داراى وقت مخصوص و معین است و هیچگاه مشاهده نشده است که وقت خود را صرف امور خارج از برنامه ى علمى و درسى نمایند و از این طریق، کمال استفاده را از اوقات خود مىنمایند. تألیفات
مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمى حاج شیخ جواد تبریزى (دام ظله) تألیفات بسیارى دارند که بعضى از آنها چاپ و برخى هنوز به زیور طبع آراسته نگشته است، از جمله تألیفات ایشان:
1ـ ارشاد الطالب (تعلیقه چهار جلدى بر مکاسب محرمه شیخ اعظم انصارى "ره")
2ـ اسس القضاء والشهادات
3ـ طبقات الرجال که بحث وسیع رجالى است
4ـ تکمله منهاج الصالحین و تعلیقه بر آن
5ـ رساله ى توضیح المسائل6ـ مسائل منتخبه
7ـ مناسک حج8
ـ حاشیه عروة الوثقى
9ـ حاشیه بر وسیله مرحوم آیت الله اصفهانى "ره"
10ـ حدود
11ـ فى علم الاصول
12ـ فى علم الفقه
13ـ شرح کفایة الاصول
14ـ صراط النجاة در 6 جلد
15ـ قصاص
16ـ التهذیب در احکام حج
17ـ الأنوار الالهیة فی المسائل العقائدیة
18ـ رساله احکام بانوان
19ـ رساله احکام نوجوانان و جوانان
20ـ استفتائات جدید
21ـ چندین جزوه در موضوعات گوناگون

ضربالمثلهاى قرآنى
تاثیر خوش اخلاقی
توصیه های عرفانی امام خمینی(ره) به جوانان
ذکر خدا چگونه حاصل می شود؟
به امام زمانت عشق بورز
موت اختیاری _ حضرت آیت الله العظمی بهجت
انا لله و انا الیه راجعون _ حضرت آیة الله العظمی محمد تقی بهجت «
گفتگو با آیتالله مصباح یزدی درباره زندگى آیتالله العظمی بهجت
اسلحه شیطان کش
اثبات امامت حضرت زهرا !
درمان بیماری "زیاد حرف زدن"
جن هم ایمان آورد ولی تو چی! - شناختنامه قرآن 50
چرا به او می گویند «شهید اول»؟
شگفتی های ریاضی قرآن
روز معلم گرامی باد _ شهید مطهری
[عناوین آرشیوشده]